Pazarlık ve doğrudan alımın bilançosu 83 milyar TL: İstisnaydı, genel uygulama oldu

Kamu kurumlarının denetimlerinde “pazarlık ya da doğrudan teminle alımın genel uygulama haline geldiği” tespit edildi. İhale ve sözleşme süreçlerinin şeffaf ve açık yürütülmediği tespiti denetimlerle doğrulandı.

Nurcan GÖKDEMİR

Türkiye’nin Uluslararası Yolsuzluk Endeksi’nde her yıl daha üst sıralara tırmanmasına neden olan kamu ihalelerinin şeffaflık ve açık bir şekilde yürütülmediği tespiti kamu kurumlarının denetimleri ile de doğrulandı. Kamu kurumlarının, alımlarında suiistimal, yolsuzluk ve usulsüzlük açısından elverişli bir ortam yaratan pazarlık ya da doğrudan temin yoluyla milyarlarca liralık mal, yapım ve hizmet alımı yapmayı “genel uygulama haline getirdiği” belirlendi. Sadece 2021 yılında kamu kurumları bu yöntemleri kullanarak 83 milyar liralık alım yaptı. Pazarlıkla en fazla inşaat sözleşmeleri imzalanırken doğrudan temin yoluyla ise daha çok mal alımı yapıldı.

Sayıştay’ın 2021 yılında denetlediği ve toplam bütçe büyüklükleri 7 trilyon TL’ye yaklaşan kurumlar, pazarlık yöntemiyle 70 milyar TL, doğrudan temin yoluyla da 13 milyar TL’lik alım yaptı. Bu alımlar tutar olarak toplam alımların yüzde 32’sini oluşturdu. Pazarlık yöntemiyle 18 bin 357, doğrudan temin yoluyla da 544 bin 913 alım yapıldı.

İNŞAAT SÖZLEŞMELERİ JET HIZIYLA

Pazarlık yoluyla yapılan alımların yüzde 57’si belli bir tutarın altında kalan alımların ihalesiz yapılmasına olanak sağlayan mevzuat hükmünden yararlanılarak yapıldı. Kanunun 21’inci maddesinin f bendinde düzenlenen bu alım şeklini olağanüstü ve beklenilmeyen durumlarla özellikli işlerde kullanılan “b” bendi kapsamında yapılanlar izledi. 21’inci maddenin “b” bendinin sağladığı kolaylıklardan yararlanılarak yapılan pazarlıkla alımlar ise yüzde 40 oldu.
21b kapsamındakiler sayı olarak ikinci sırada yer almasına karşın pazarlık usulü ile yapılan ihalelerin toplam tutarının yüzde 89’unu oluşturdu. Bu çerçevede imzalanan sözleşmelerin yüzde 70’inin konusu inşaat işleri oldu.

13 milyar liralık doğrudan teminle alımlarda ise ilk sırada mal alımları yer aldı. Davet edilen isteklilerle teknik şartlar ve fiyat görüşülerek yapılan anlaşmaların sayı olarak yüzde 67’sini, tutar olarak da yüzde 61’ini mal alımı oluşturdu.

İHALE ALIŞKANLIĞI AŞAĞIYA ÇEKTİ

Türkiye’nin 2021 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 2013-2021 yıllarında en çok düşüş yaşayan 10 ülkeden biri olmasında kamunun alım alışkanlığı etkili oldu. İhalelerin şeffaf ve açık şekilde yürütülmemesi tespitiyle Türkiye’nin tarihi düşüşle 96’ncı sıraya gerilemesinde etkili olan bu durum, Sayıştay’ın kamu kurumlarında yaptığı denetimlerde de görüldü.

Sayıştay da önceki yıllardan farklı olarak 2021 faaliyet raporunda bu konuyu da içeren önemli tespitlerde bulundu.

Aralarında Cumhurbaşkanlığı ve bakanlıkların da bulunduğu genel bütçeli idarelerde en fazla tespit edilen uygunluk konuları arasında ihalelere ilişkin üç tespit yer aldı. Bu tespitler şöyle:

Mevzuatta öngörülen koşullar oluşmadığı halde pazarlık usulü ile ihale veya doğrudan temin yapılması,

• Uygulama projesi ile ihale edilen yapım işlerinde projenin eksiklikler içermesi ve uygulama sırasında kapsamlı proje değişikliği yapılması,

• Pazarlık usulü ile ihale veya doğrudan teminle alımın genel uygulama haline gelmesi.

Aralarında Karayolları Genel Müdürlüğü’nün de yer aldığı bakanlıklara bağlı kuruluşlardan oluşan özel bütçeli kuruluşların raporlarında da benzer tespitler yer aldı. Bu bulgular ise şöyle:

• Kamu İhale Kanunu’nun belli tutarın altındaki ihtiyaçlar ile temsil ağırlama harcamalarında şirketlerin yasaklı olup olmadığının kontrol edilmemesi,

• Parasal limitler dâhilinde yapılacak harcamaların bütçe ödeneklerinin yüzde 10’unu Kamu İhale Kurumu’nun uygun görüşü olmadan aşması,

• Doğrudan temin yoluyla yapılan alımlara ilişkin bilgilerin Elektronik Kamu Alımları Platformu üzerinden Kamu İhale Kurumuna bildirilmemesi.

***

Saray çok seviyor

İlan vermeden, komisyon kurmadan, istediğiyle istediği tutarda sözleşme imzalamanın mümkün olduğu doğrudan temin ve pazarlıkla alım yapmayı başta Cumhurbaşkanlığı olmak üzere pek çok kamu kurumu sıklıkla kullanıyor. Cumhurbaşkanlığı 2021 yılında toplam 328 alım yaptı. 70 milyon TL’lik bu alımların 267’sinde doğrudan temin yöntemini kullandı. TBMM 48 alımın 16’sını, Milli Savunma Bakanlığı 13 bin 686 alımın 11 bin 688’ini, İçişleri Bakanlığı 35 bin 739 alımın 33 bin 791’ini, Sağlık Bakanlığı 52 bin 584 alımın 45 bin 316’sını, özel bütçeli kuruluşlar 144 bin 25 alımın 136 bin 459’unu, belediyeler 155 bin 144 alımın 133 bin 167’sini, sosyal güvenlik kurumları 4 bin 42 alımın 3 bin 800’ünü, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 513 alımın 457’sini doğrudan temin yöntemiyle yaptı.